ÖZET
İlköğretim Müfettişi Remzi Bey, 28 Kasım 1928’de Merzifon’a atanır. Merzifon ve Gümüşhacıköy ilçelerindeki ilkokulları idare ve teftiş için faaliyette bulunmuştur. Harf İnkılabı 1 Kasım 1928 yılında yapılmış ve Remzi Bey, bir yıl sonra yaptığı teftiş sonucunda söz konusu raporu hazırlamıştır. 2018 Yılında Dr. Mustafa Kılınç ve Prof. Dr. Metin Orbay tarafından sadeleştirilen teftiş raporu, “Harf İnkılabı’nın İlk Yılında Bir Teftiş Raporu” adı ile kitap olarak yayınlanmıştır. Raporda okulların maddî ve manevî yönleri ayrı ayrı ele alınırken yaşanan dönemli ilgili sosyo-ekonomik verileri de bizi sunmaktadır. Her iki ilçede de Amerikan Okulu dışında ortaokul bulunmamaktadır. Amerikan koleji ise yatılı kız, gündüzlü erkek öğrencilerin devam ettiği, ücretli okuldur.
GİRİŞ
Sadeleştirilip yayınlanan kitabın ikinci bölümünde orijinal rapor mevcuttur. Mukaddîme ile başlayan rapor gayet intizamlı tutulmuş olup; fotoğraflar, elle çizilmiş Osmanlı Türkçesi Alfabesi ile yazılmış iki ilçenin köy haritaları ve en sonda da istatistik mukayese tablosu tutulmuş. Müfettiş Remzi Bey; okulların maddî cephesi ve manevî cephesi adı altında iki kısımdan oluşan kayıtlar oluşturmuştur. Maddî cephede okulun fizikî özellikleri yer alırken, manevî cephede okulun manevî özellikleri ele alınmıştır. Manevî özellikler içinde okulun tertip ve düzeni hakkındaki bilgilerin yanında, okul idarecilerinin ve öğretmenlerin karakterleri, meslekî yeterlilikleri, hataları, iyi yönleri gibi değerlendirmeler konulmuştur.
Teftiş raporunda, Merzifon ve bağlı köy okullarındaki İdarecilerin ve Öğretmenlerin değerlendirilmesi:
Merzifon Kara Mustafa Paşa İlkokulu: Başöğretmen sert, hırçın ve asabi mizaçlıdır. Biraz kibirlidir, bununla birlikte idarî işlerde beceriklidir. Yapılan öğütleri dinler ancak kendi bildiğine göre hareket eder. Biraz kaçık ve idaresi güç bir arkadaştır. Öğretmenler arasındaki uyum orta seviyededir, çünkü okulda farklı yapıda öğretmenler vardır. Öğretmen Veysel Bey, gençliği, acemi oluşu ve toyluğu sebebiyle görevinde bir varlık gösterememiş, eğitim-öğretim açısından ekstra bir durum ortaya koyamamıştır. (a.g.e., s.9.)
Merzifon İstiklal İlkokulu: Başöğretmen iyi huylu ve idarî yönden başarılı bir eğitimcidir. Öğretmenler arası uyum da takdiri şayandır. Bir sene içerisinde okulda disiplin problemi olmamıştır. (a.g.e., s.13.)
Merzifon İrfan İlkokulu: Başöğretmen Mahmut Bey, işine hâkim, anlayışlı ve idareli arkadaştır. Öğretmen ve öğrencileri iyi idare etmiştir. Meslektaşları arasında da iyi bir itibarı vardır. İnsanlar tarafından saygı gören, hürmet edilen birisidir. Eğitim-öğretim dönemi içerisinde disiplin sorunu yaşanmamıştır. Öğretmenler arasındaki dayanışma, uyum çok iyi derecededir. (a.g.e., s.17.)
Merzifon Cumhuriyet İlkokulu: Okul idaresi güzeldir. Yapılması gereken işleri yönetmeliğe uygun olarak yapmışlardır. Yapılan işler de zevkle ve içtenlikle yapılmış ve yapılan diğer bütün işlerde bu prensiple hareket edilmiştir. Öğretmenler arasında iyi bir uyum ve arkadaşlık meydana gelmiştir. (a.g.e., s.21.)
Merzifon Amerikan Okulu: Okul müdürünün kayıt işlerinde hâkimiyeti fazla yoktur. Ancak yapılan uyarı ve yönlendirmelerle belirli seviyede beceri kazandığı söylenebilir. Müdür genç ve diksiyonu düzgün biridir. İdaresini iyi buldum, yapılan hatalar tecrübesizliktendir, bilerek yapılmamıştır. (a.g.e., 29.)
Merzifon Çaybaşı (Löşdiğin) Köyü İlkokulu: Müdür yardımcısı mesleğe bu sene girmiş genç, iyi huylu ve gayretlidir. Kendisine yapılan bilgilendirme ve seminerler iyi etki bırakmakta ve bunun sonucu gayet iyi olmaktadır. Zaten kendisi becerikli bir arkadaştır. Kendisi köy halkı tarafından da sevilen bir kişidir. İleride de kendisinden çokça faydalanılabilir. (a.g.e., s.37.)
Gümüşhacıköy Kemal Paşa İlkokulu: Başöğretmen ileri görüşlü, tecrübeli ve uyumlu bir meslektaştır. Yöre halkı ve mesai arkadaşları kendisinden memnundur. Yaşadığı çevredeki insanların sevgisine mazhar olmuştur. (a.g.e., s.61.)
Gümüşhacıköy Mehmet Paşa İlkokulu: Başöğretmen yardımcısı Mehmet Hakkı Bey çalışkan, mesleğini seven bir gençtir. Hizmetlerinden istifade olunuyor ve iyi bir idareci, kendisine yapılan önerileri anlayışla karşılıyor ve ona göre çalışıyor. (a.g.e., s.65.)
Gümüş Nahiyesi Feyziye İlkokulu: Başöğretmen ağırbaşlı, tecrübeli, çalışkan ve idareli bir arkadaştır. Beraberinde çalışan gençleri de faydalı olmaları için yetiştirmektedir. (a.g.e., s.67.)
Gümüş Nahiyesi Tevfikiye İlkokulu: Başöğretmen Hüseyin Bey’e yapılan bilgilendirme ve yönlendirmenin faydası olmuştur. (a.g.e., s.69.)
Gümüşhacıköy Obruk Köyü İlkokulu: Öğretmenin tek başına okulu idare edemeyeceği anlaşılmıştır. Başka bir yerde istihdam edilmesi için idareye bilgi verilmiştir. Öğretmenin köylü ile geçimi çok kötüdür. Onlarla arası bozuktur. Aklen zayıftır, hatta tedavi olması gerekmektedir. Öğretmenin hal ve hareketleri tutarsız ve dengesizdir. (a.g.e., s.69.)
Gümüşhacıköy Beden Köyü İlkokulu: Öğretmen Fazlı Bey köylüler ile fazla kaynaşamamış, onların arasına girip bir bağ kuramamıştır. Haksızlık öğretmendedir. Başka bir köye tayin edilmesi idareye bildirilmiştir. (a.g.e., s.77.)
Gümüşhacıköy Kuzalan Köyü İlkokulu: Öğretmen Mehmet Ali Bey mesleğe bu sene başladığından genç ve tecrübesizdir. Yetiştirilmeye ve gelişmeye zamanı vardır. Köylü tarafından sevilmektedir. Hakkında hiçbir şikâyet söz konusu değildir. (a.g.e., s.79.)
Gümüşhacıköy Çetmi Köyü İlkokulu: Kayıtlar beceriksizlik ve iş bilmezlikten ötürü tutulamamıştır. Öğretmen yeterli donanıma sahip değildir. Ne köylüler ne de öğrenciler kendisinden memnundur. İnsanlar arasında çok gülünç duruma düşmüştür. İtibarı yoktur. Meslekten çıkarılması gerektiği bildirilmiştir. Dili bozuk olup kelimeleri doğru telaffuz edememektedir. Şivesi Arnavutçadır. (a.g.e., s.81.)
Gümüşhacıköy Ovabaşı (Isparı) Köyü İlkokulu: Öğretmenin cahil köylüden bir farkı yoktur. Bilgisiz, görgüsüz bir kişidir. Böyle insanları öğretmen diye tayin edip okullara göndermek hiç doğru değildir. (a.g.e., s.83.)
Gümüşhacıköy Hamam Nahiyesi İlkokulu: Öğretmen Rıza Bey genç, evhamlı, kaygılı, telaşlı, uyumsuz bir arkadaştır. Bu sene köylüler ile uyum yakalayamamış ve istenmeyen bazı olayların olmasına sebep olmuştur. (a.g.e., s.85.)
Gümüşhacıköy Ovacık Köyü İlkokulu: Müdür Yardımcısı Şükrü Bey ağırbaşlı ve tecrübeli bir arkadaştır. Köylüler tarafından sevilen birisidir. (a.g.e., s.87.)
TEFTİŞ RAPORUNDA ÖNE ÇIKANLARLA İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER
Cumhuriyetin ilk yıllarında ilkokul yahut ortaokul mezunları muallim mekteplerine girip sonrasında öğretmenlik yapabiliyorlardı. İlkokullarda görev yapan öğretmenlerin büyük kısmı bunlardan oluşuyordu. Müfettiş Remzi Bey ise Mülkiye İdadisinden mezundur. Bugüne göre baktığımızda lise mezunudur.
İyi meziyetlere sahip okul idarecilerinin bulunduğu okullarda, hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin daha huzurlu oldukları, öğretmenlerin eksik taraflarını tamamlayabildiklerini ve eğitim-öğretim açısından başarılı olduklarını değerlendirmelerden anlayabiliyoruz. Kötü meziyetlere sahip olan okul idarecilerinin okullarında keşmekeşliğin bulunduğu, öğrencilerin iyi eğitim alamadığı, öğretmenlerin eksik olan taraflarını tamamlayamadığı, huzursuz bir okul ortamının bulunduğu görülmektedir.
SONUÇ
Fertlerin genetik ve aile terbiyesi ile gelen karakter binasının şekillenmesinde en önemli âmil olan ilkokul eğitimi son derece önemlidir. Çocuğun ilk karşılaştığı öğretmeninin vereceği eğitim ve öğretimin, akademik seviyesini belirleyeceği gibi, zihin dünyasını ve ruh hamurunu da şekillendireceği aşikârdır. Okuldaki eğitim ve öğretimin kalitesinin belirlenmesinde okul idarecisinin etkisi büyüktür. Liderlik özelliği ile öğretmenleri ve öğrencileri iyi gözlemleyecek, büyük bir ilgi ile yapıcı teftişini eksik etmeyecek, iyi-güzel-doğru adına ne yapılmışsa takdir ve teşvik edecek, kötü-çirkin-yanlış adına ne varsa mâni olup onu düzeltecek, okulu öğretmen ve öğrenci için severek gelecekleri bir mekân haline getirecek olan okul idarecisi, vazifesini ifa etmiş sayılır.
Müfettiş Remzi Bey’in hazırlamış olduğu teftiş raporunda görüleceği üzere, köy ilkokullarında tek başına çalışan öğretmenlerin başlarında bir idareci olmaması dolayısıyla, özellikle tecrübesiz, genç öğretmenlerin yetişmesinde zorluklar yaşanmıştır. Okul idarecisinin rol modeli bir şahsiyet olma borcu içinde, şahsiyeti ve ahlâkı ile ortaya koyacağı, bilgisi ve becerisi ile yapacağı işlerin, sadece öğretmenler için değil, öğrencilerin başarısı ve yetiştirilmesi açısından da büyük etkisi olduğu görülmüştür.
KAYNAK: Mustafa Kılınç – Metin Orbay (2018). 1928-1929 Eğitim-Öğretim Yılı Amasya İli Merzifon ve Gümüşhacıköy Eğitim Bölgesi Genel Teftiş Raporu. Ankara: Pegem Akademi.
