Talmud kelimesi, “düşünmek” anlamına gelen “Lamud” kökünden gelir ve “Öğrenme” anlamı taşır. Bu kitap, yahudiler’in bilmeleri gereken her şeyi kapsar. İlk yazar olarak da Hz. Musa kabul edilir. İnanışa göre, Hz. Musa’ya, Sina tepesinde taş tabletlere kazılmış olarak (yazılı olarak) gönderilen 10 emir (Torah Sebikitab) dışında sözlü yasaların da bildirildiğine inanılmaktadır. Bu sözlü yasalara da Sebil Peh adı verilmektedir. Bu nedenle Hz. Musa’nın dağda çok uzun süre kaldığı sanılmaktadır. Hz. Musa bu sözlü yasayı Joshua’ya verir, Joshua 70 ihtiyara, ihtiyarlar peygamberlere, peygamberler de Büyük Havra’ya ulaştırırlar. Bilahare bazı rabbilere de ulaşır bu sözlü yasalar. Daha sonra bu sözlü yasaların Filistin’deki okullarda kutsal edebiyat dersleri olarak öğretildiği söylenmektedir. Yahudi Uleması’nın yorunları o süreçte yavaş yavaş belirmeye başlar.
İ.S. 2. Yüzyıl’da rabbi Jehuda, Yahudi halkının okuma düzeylerinin gerilediğini ve bu nedenle sözlü yasaların tedricen kaybolup unutulduğunu, Yahudilerin sağa sola dağıldığını, bu temelde sözlü yasaların testore ve muhafaza edilmesi gerektiğini söyler. Bütün listeleri ve şartları bir yerde toplar ve onlardan bir kitap oluşturur. Bu kitaba Sefer Misnayoth ya da Nisnaha Defterosis (İkincil Yasa ) adı verilir. Bu kitabı 6 ana bölümde toplar. Bu Talmud, halen kabul gören Talmud’dur.
Misnah, bütün Talmud’un en temel bölümüdür. Bu kitap bütün Yahudiler tarafından ve heryerde kabul görür. Sura’daki Babil Akademisinde, Şumbathida’da ve Neharea’da, Tiberias’taki Filistin Akeademisi’nde, İamnia’da ve Lydda’da bu böyledir.
Zaman içinde Talmud uzmanlarının münakaşaları ve kararları aşağıda verilecektir. Bu münakaşalara ve kararlara Gemarah adı verilir. Gemarah, Misnah’tan sonraki en önemli referans kaynaktır. Süleyman Mabedi’nin yıkılmasıyla birlikte bu münakaşalar da ciddi oranda gerilemeye başlamıştır. Elyeşa peygaberin ve nihayet Mesih’in gelişine kadar izahat, tartışmalara ara verilmiştir.
Rabbi Jehuda’nın Misnah’ını değerlendirmek için, Filistin ve Babil okulları kendi özgün metodlarını takip etmişlerdir. Bu farklı metod takibi, Gemarah’a yol verir. Yani, Kudüs ve Babil versiyonlarına. Kudüs versiyonunun yazarı rabbi Jochanan’dır. Bu rabbi, 80 yıl boyunca Kudüs havrasının başında kalmış ve Misnah üzerine 39 başlıktan oluşan bir yorum-değerlendirme yapmış ve bunu İ.S. 230 yılında tamamlamıştır.
Buna mukabil, Babil Gemarah’ı tek bir kişi tarafından ve kesin bir zaman diliminde yazılmamıştır. Rabbi Asi, İ.S. 327 yılında onu yazmaya başlamış ve 60 yıl onun üzerinde çalışmıştır. Rabbi Maremar bu çalışmayı 427 yılına kadar devam ettirmiş ve rabbi ağabeyna 500 yılında bu çalışmayı tamamlamıştır. Babil Gemarah’ı toplam 36 bölümden oluşur.
Misnah’a eklenen bu iki Gemarah, aynı zamanda iki Talmud olarak gelişmiştir. Kudüs Talmudu kısa ve karanlıktır (anlaşılmaz) ve pek kullanılmamaktadır. Babil Talmud’u daha çok tercih edilmektedir.
Gemarah da, eklemere tabi olmuştur ve bu eklere Tosefoth adı verilir. Misnah üzerinde, okuldışı (halk eğitsel) ilk müdahale, rabbi Shaya tarafından yapılmıştır ve buna Barayetoth adı verilirç bu yorumlar, Pikse Tosefoth adı verilen kararlarla tamamlanır. Bunlar sade ve anlaşılabilir prensiplerdir.
Babil Talmudu tamamlandıktan yaklaşık 500 yıl sonra edebiyat eğitimi yine bir gerileme dönemine girdi. Fakat 11. Yüzyıldan itibaren, Talmud’a yeni eklemeler yapılmaya başlandı. Bunlar arasında en önemlisi Rabbi Aşer’in Tosefoth’uydu. Bunun dışında, Rabbi Musa bin Maymun’un Perus’u-ki bu eser Yahudiler tarafından kısaca Rambam olarak anılır- ortaya çıktı. İşte bütün bu eserlerin hepsi bir kitapta toplanır ve bu kitap Talmud adını alır.
Talmud, 6 temel bölümden oluşur:
1-ZERAİM: Tohumları içerir. Tohumlar, meyveler, otlar ve ağaçlar; muhtelif tohumların, meyvelerin halk tarafından kullanımı gibi.
2-MOED: Festivalleri, bayramları, yortuları, kutlamaları içerir. Sabat (Sabbath) ve benzeri kutlama günleri gösterir.
3-NASİM: Kadını anlatır. Evlilik, sorumluluklar, hastalıklar, ilişkiler vs.
4-NEZİKİN: Zarar ve ziyanları içerir. İnsanların ve hayvanların çektikleri sıkıntıları ve bunların telafilerini ele alır.
5-KODASİM: Kutsallığı içerir. Muhtelif kutsama ayinleri vs.
6-TOHOROTH:Arınmaları içerir. Damarların, yatak elbiselerinin ve diğer şeylerin arınmalarını ele alır.
Bunlara Sisah Sedarim ( 6 emir ) adı verilir ve her biri kendi içlerinde risalelere ayrılılar ve bu risalelere Massiktoth adı verilir. Risaleler de, başlılara ayrılır ki, bu başlılara Perakim adı verilir.
ZERAİM 11 risale içerir:
1-BERAKTOTH: İnayetler ve ibadetler. Dini ibadetleri ele alır.
2-PEAH: Tarlaların köşelerini ele alır. Zeytinler be Üzümler yoksullara bırakılmalıdır.
3-DEMAİ: Şüpheli şeyler.
4-KİLAİM: Karışımlar. Tohum ıslahını ele alır.
5-SEBİT: 7’ler. Sabbath yılını ele alır.
6-TERUMOTH: Takdimler. Rahiplere cennetle ilgili takdimler.
7-MAASEROTH: Levililer’e verilen Muaşeret.
8-MAASER SENİ : İkinci Muaşeret (Muaşeret-i Sani)
9-SALLAH: Pasta ve ekmek.
10-ORLAH : Sünnetsizler. Dikiminden itibaren ilk 3 yıl boyunca ağacın meyvelerini ele alır.
11-BİKKURİM: Mabede getirilmesi gereken ilk meyveler.
MOED 12 risale içerir:
SABAT: Sabbath. Bugün yasak olan işleri ele alır.
ERUBHİN: Kombinezonlar. Sabbath için gıdaları ele alır.
SEKALİM: Ötegeçiş. Paskal (Peşete) Kuzusu ve Ötegeçiş Bayramı’nı ele alır.
SEKALİM: Şekel. Şekel’in ölçüleri ve ağırlığını ele alır.
İOMA: Badem günü.
SUKKAH : İlahi kürsü günü.
BETSAH: Yumurta günü.
ROS HASANAH: Yeni yıl bayramı.
TAANİTH: Sür’atlerle ilgili
MEGİLLAH: Tomarlar. Esther kitabının okunması. Purim bayramı.
MOED KATON : Küçük bayram
SAGİGAH : Pesah, Sukoth ve Kutsal Kürsü (Tabernacle) bayramlarının ayinlerinin karşılaştırılması.
NASİM 7 risale içerir:
JEBBAMOTH: Evlilik ahlakını düzenler.
KETHUBOTH: Evlilik organizasyonu üzerine
KİDDUSİN: Nişan
GİTTİN: Boşanmaları düzenler
NEDARİM: Mezarlar
NAZİR: Nasıralıları anlatır.
SOTAH : Erişkinliği kuşkulu olan kadını ele alır.
NEZİKİN 10 risale içerir:
BAB’A KAMA: İlk kapı. Zararlar, hasarlar ve onların çözümleri ele alınır.
BAB’A METSİYA: Orta kapı. Mülkiyet, satın alma, satma, kiralama mevzularını ele alır.
BAB’A BATHRA: Son kapı. Emlak, ticaret, miras konularını ele alır.
SANHEDRİN: Mahkemeler, suçlar, cezalar
MAKKOTH: Örtüyü kaldırma, soyunma
SEBUOTH: Söz vermeler
EDEOTH: Ahdlar, yeminler
HOREOTH: Kararlar. Yargıçların kararlarına ilişkin ilkeler
ABHODAH ZARAH: İdolatri
ABHOTH: Babalık üzerine. (PİRKE ABHOTH)
KODASİM 11 risale içerir:
ZEBBASİM: Adaklar
SULİN: Hayvan yetiştirme
MENASOTH: Et ve içecek sunumu
BEKHOROTH: İlk doğuş
ERAKHİN: İnsanın Allah’a adanması
TEMURAH: Değişim
MEİLAH: Günahlar ve cezaları
KERİTHUTH: Cezai kısaslar
TAMİD: Mabed’deki günlük adaklar ve onların sunumları
MİDDOTH: Ölçüler. Mabed’in tasviri ve ölçüleri
KİNNİM: Kuş yuvaları. Yoksulların adakları
TOHOROTH 12 risale içerir:
KELLİM: Ayin’in doğru yapılması
OHOLOTH: Çadırlar ve evler, onların temizliği
NEGAİM : Sıkıntılar, huzursuzluklar, öldürücü salgınlar.
PARAH: Davarlar, buzağılar.
TOHOROTH: Günlük temizlik
MİKVAOTH: Depolar ve kuyular. Ayinle ilgili temizlik için
NİDDAH: Adet görme. Bu süreçteki temizlik
MAKSİRİN: Hazırlıklar. Tohum ve meyvelerin belli sıvılarla yıkanması
ZABHİM: Geceye ait hava kirliliği ve bel soğukluğu. Bazı sıvıların kirliliği
TEBHUL YOM: Günlük yıkanma
YADAİM: Eller. Ellerin ayine uygun olarak temizlenmesi
OKETSİN: Ayin için meyvelerin temizlenmesi
Talmud toplam olarak 63 risale ve 524 başlıktan meydana gelir. Bunlara 4 kısa risale daha eklenir:
MASSEKHETH SOFERİM: Kanun kitaplarını yazma. 21 başlıktan oluşur.
EBHEL RABBETİ: Isdırab, elem, acı hissi. 14 başlıktan oluşur.
KALLAH: Gelin üzerine. Gelinliğin kazanımı üzerine. 1 başlık
MASSEKETH DEREKH ERETS: Gözlem. İki bölümü vardır: RABBAH: Büyük bölüm ve ZUTA: Küçük bölüm.
PEREK SALOM: Barış üzerine.
1032 yılında, rabbi İsaac ben İacob Alphassi bütün bölümleri bir araya toplayıp bir compendium (Yoğunlaştırılmış, kısaltılmış eser) oluştururdu. Buna “Halakoth” adını verdi. Halakoth “Anayasa” anlamına gelir.
1180’de Moses Maimonides (Musa bin Meymun) ünlü eseri Misnah Torah’ı (Kanun’un Tekrarı) vücuda getirdi. Bu kitap “Yad Sazakah” (Güçlü El) diye de adlandırılır. 4 cilt ve 14 kitaptan oluşur ve tam Talmud’dur. Maimonides birçol felsefi tartışmaya da yer verir. Kendiliğinden de bazı kanunlar eklediği için ölüme mahkum edilmiştir. Bu yüzden Mısır’a kaçtı ve 1205’te orada öldü. Zaman içinde eseri Yahudiler arasında benimsendi ve en tutarlı eser olarak kabul edildi. 1340’ta Jacob ben Ascher “Arbaa Turim” (Dört Emir) adlı bir eser kaleme aldı:
Eser;
ORAS HAYİM: Hayatın tohumları, ev ve sinagogta günlük hayat
YORE DEAH: Yiyecekler, onların temizliği hakkında bilgi talimi
SOSEN HAMMİSPAT: Sivil yasalara ve ceza yasalarına ilişkin özel hükümler
EBHEN HAEZER: (Yardım Kayası): Evlilik yasaları bölümlerinden oluşur.
1488-1577 yılları arasında yaşayan Filistin rabbisi Yasif Karo, “Sulsan Arukh” (Hazır Masa) adlı bir eser yazdı ve 4 emiri yorunladı. Bu eser genellikle doğu Yahudilerine hitap ediyordu. Bu nedenle, rabbi Mose İsserles, Sulsan Arukh’un yorumunu yazdı: “Darkhe Mose” (Tarik-i Musa / Musa’nın Yolu). Bu, batı Yahudileri arasında kabul gördü.
533 yılında imparator Justinianus, Talmud kitabının Roma imparatorluğu sınırlarından dışarı çıkarılmasını emretti. 13. Yüzyılda, Papa 9. Gregoire ve 4. İnnocent Talmud kitaplarının, Hristiyan inancına karşı bir küfür ve hakaret niteliği içerdiğini belirterek Talmud’u mahkum ettiler ve yakılmasına karar verdiler. Daha sonraları, Papa Julius 4, Paul 4, Pius 4, Pius 5, Gregoire 13, Clement 8, Alexander 7, Benedict 14 ve diğer birçoğu tarafından defalarca mahkum edildi ve yasaklandı.
1520 yılında, Polonya’nın Synod şehrinde, Almanya’nın ve diğer ülkelerin rabbileri hiçbir yayının Hristiyanlığı rahatsız edemeyeceğini ve İsrailoğullarını taciz etmemesi gerektiğini açıkladılar. Bu nedenle bazı bölümler Talmud’dan çıkarıldı. Ama, diğer taraftan Hollanda’da, eksiksiz Talmud’lar basılmaya devam etti. 1644 Hollanda baskısı, 1520 Venedik baskısıyla aynıydı. Yani Polonya’da telkin veren rabbiler aynı sıralarda Hollanda’da salkımı yutmaya devam ediyorlardı. Bu karakter bidayetten beri böyleydi ve böyle olmaya devam edecek.
Ek Bilgiler
YAHUDİ AYLARI
Ay: Nisan = Mart 15 Nisan 15
Ay: İyar = Nisan 15-Mayıs 15
Ay: Sivan = Mayıs 15-Haz.15
Ay: Tammuz = Haz. 15-Temmuz 15
Ay: Ab = Tem.15 Ağustos 15
Ay: Elıl = Ağ. 15 Eylül 15
Ay: Tirsi = Eylül 15 Ekim 15
Ay: Hesvan = Ekim 15-Kasım 15
Ay: Kislev = Kasım 15 Aralık 15
Ay: Tebet = Aralık 15 Ocak 15
Ay: Sevat = Ocak 15-Şubat 15
Ay: Adar = Şubat 15 Mart 15
DÜNYADAKİ SAYILARI (BİLİNDİĞİ KADARIYLA)
ABD : 6.500.000, Almanya: 60.000, Arjantin: 300.000, Avustralya: 100.000, Avusturya: 15.000, Belçika: 30.000, Brezilya: 200.000, Britanya: 350.000, Bulgaristan: 10.000, Çek Cum: 120.000, Danimarka: 10.000, Erithre: 35.000, Estonya: 5.000, Ethiopia: 100.000, Fas: 20.000, Filipinler: 3.000, Finlandiya: 3.000, Fransa: 700.000, Güney Afrika Cum: 150.000, Gürcistan: 5.000, Hırvatistan: 7.000, Hollanda: 40.000, Irak: 4.000, İran: 125.000, İspanya: 15.000, İsrail: 5.000.000, İsveç: 20.000, İsviçre: 30.000, İtalya: 45.000, Kanada: 400.000, Kenya: 15.000, Letonya: 10.000, Litvanya: 10.000, Macaristan: 100.000, Meksika: 40.000, Moldova: 5.000, Mısır: 15.000, Norveç: 5.000, Peru: 15.000, Polonya: 50.000, Portekiz: 8.000, Romanya: 250.000, Suriye: 20.000, Şili: 25.000, Tanzanya: 20.000, Türkiye: 350.000, Uganda: 5.000, Ukrayna: 40.000, Urugay: 40.000, Venezuela: 25.000, Yemen: 3.000, Yeni Zelanda: 10.000, Yunanistan: 8.000, Zimbabwe: 4.000
Oysa onların gerçek nüfuslarını kimse bilmiyor, ancak kendileri biliyorlar. O yüzden, ancak kendileri kendilerini tanıyabiliyor…
Kaynak: H.A. “Akademya’ya Doğru Sitesi”, 2001-2005 (2010 öncesi arşiv makalelerimizde yazarlarımızın adları, açık isimleriyle yayınlandıklarında makalelerini yeniden tashih ihtiyacı duyabilecekleri ihtimaline nazaran, yazarlarımızın talebi olmadıkça sadece isimlerinin baş harfleriyle paylaşılmakta, böylece bu önemli ve değerli arşivimizden kamuoyunun istifadesi amaçlanmaktadır.)
