İmam-ı Gazâlî Hazretleri’nin beyanından süzelim:
— “Sen yalnız tecrübe ettiğin şeyleri tasdikle iktifa etmeyip, tecrübe edenlerin haberlerini işittin ve onları taklit ettin. Binaenaleyh evliyanın sözlerini de dinle; onlar tecrübe ettiler ve Şeriat tarafından bildirilen bütün şeylerde Hakkı gördüler. Sen de onların yoluna girersen, bunların bir kısmını müşahade ile ispat edersin. Şunu da söyleyeyim ki, bu hususta her ne kadar tecrübe eden olmasan bile tasdik etmek ve uymak lâzım geldiğini aklın kabul etmelidir. Biz bir adam farzedelim ki akıl baliğ olmuş ve olgunlaşmış, fakat henüz hastalığın ne olduğunu bilmiyor; bu adam hastalandı ve bunun merhametli ve tıb ilmini iyi bilen bir babası var… Ve aklı erdiğinden beri babasının tıb ilmindeki maharetini işitiyor. Şayet babası, «Bu senin hastalığını iyi edecek, sana şifa verecektir…!» dese, bunun aklı ne yola hükmetmelidir? İlaç acı ve iğrenç de olsa onu içer mi yoksa «Tecrübe etmediğim ilacın şifa vereceğini bilmiyorum!» deyip babasını yalanlar mı? Eğer böyle yaparsa şüphe yok ki, bu adama ahmak dersin.”[1]
***
“Tevatüren bilgi” haber olarak alınan bilgidir; öyle kalır veya tahkike mevzu olarak yakîn getirilir… “Telkinle alınanı tahkikle bulma!” dediğimiz gibi; bünyeleştirme. Meselâ, Amerika’ya gitmedim, ama öyle bir yer olduğuna dair bilgim var. “Şu doktor, iyi bir doktor!”; tıbbı bilmiyorum, ama iyi olduğuna dair itminan duymam gereken şeylerden dolayı ona kendimi teslim ediyorum. İnsan hayatının binde 999’u böyle bir bilgiye dayandığı hâlde, İslâm tarihinin yüzbinlerce kahramanının yaşadıkları, nedense öküzce bir “hurafe” tekerlemesiyle silinir. Bunlar, bizim için üst dil ifâde eden “apriori-kablî” bilgilerdir ve Einstein gibi bizzat mevzuu madde olan bir dehâ bile, işi fikre ve fiziği onun ispatçısı durumuna düşürme pahasına, “kablî bilgilerle hareket etmeden olmaz!” der…[2]
1) Hikemiyat “Tefekkür ve Hikmet”, s. 122–123 / Salih Mirzabeyoğlu
2) Berzah “Bütün Dalların Birleştiği Kök’e”, s. 329–330 / Salih Mirzabeyoğlu
