1600 yılında basılmış, William Shakespeare’in yazmış olduğu bu tiyatro eserinde, tefecilik yapan Yahudi Shylock şahsında bir seciye ortaya konmuştur. Kitabın çevirisini yapan Özdemir Nutku, yazmış olduğu önsözde, o dönem Avrupa’sında Yahudilerin vatandaş olarak kabul edilmediklerini ve bu yüzden vatandaşlık haklarından mahrum olarak yaşadığını belirtmiş, istisna olarak Osmanlı İmparatorluğunu göstermiş, sadece orada vatandaş olarak kabul edildiklerini ve vatandaşlık haklarından faydalandıklarını yazmış. Ne yazık ki kendilerine bu kadar iyi davranan Osmanlı İmparatorluğuna her fırsatta ihanet etmekten geri durmamış olan Yahudilere karşı, Shakespeare’in de pek iyi gözle baktığı söylenemez.
Eserde Antonio isimli Venedikli bir tacir karşımıza çıkıyor. Yahudileri sevmeyen ve onları aşağılayan, yüzlerine tüküren ve bunun yanında herkes tarafından sevilen, asil davranışları olan, dostluğa önem veren bir karakter. Arkadaşına acilen lazım olan nakit ihtiyacı için Yahudi tefeci Shylock’tan borç alıyor. Borcun vadesinde ödenmemesi hâlinde Antonio’nun vücudundan yarım kilo et kesilmesini isteyen Yahudi, bunu sözleşmeye yazdırıyor. İşleri ters giden Antonio borcunu vadesinde ödeyemeyince Yahudi Shylock mahkemeye başvuruyor ve infazın yerine getirilmesini talep ederek kalbinin yakınından etinin kesilmesini istiyor.
Venedik Taciri’nin sinema filmi 2006 yılında yapılmış olup, sanki sevimsiz Yahudi karakteri Shylock’u daha sevimli hâle getirmek için bu rolde Al Pacino oynatılmış, iyi yürekli Antonio’yu ise soğuk bir yüze sahip olan Jeremy Irons canlandırmış. Film boyunca Antonio’ya çok fazla sempati besleyemiyorsunuz.
Eserde geçen Yahudi seciyesinden pasajlar:
SHYLOCK
Sizinle mal satar, mal alırım, sizinle konuşurum, sizinle yürürüm vesaire.
Ama sizinle yemem, sizinle içmem, sizinle dua etmem. (s. 14)
SHYLOCK
Sanki kuyruk sallayan bir vergi tahsildarı,
Ondan nefret etmeme yeter Hıristiyan olması;
Ama nefretimi daha da arttırıyor
O aptalca alçakgönüllülüğü ile faizsiz para aktarması,
Venedik’te bizim tefecilik işimizi sarsması.
Bir punduna getirip kurt kapanı ile yere bir çakarsam
Yüzyılların hıncını çıkarırım ondan.
O, kutsal soyumuzdan nefret ediyor,
Nerede toplanmış bir tüccar grubu bulsa,
Bana, yaptığım pazarlıklara,
Haram dediği aldığım faize sövüp sayıyor.
Kavmime lanet yağsın onu bağışlarsam. (s. 15)
SHYLOCK
Sinyor Antonio, Rialto’da, herkesin içinde,
Param ve faizciliğim yüzünden
Hep aşağılayıp durdunuz beni;
Ama ben omuz silkip sabırla katlandım bu hareketinize,
Çünkü acı da duysa sabretmektir kavmimizin özelliği.
Bana inançsız, boğazı kesilesice, köpek dediniz,
Ve tükürdünüz Yahudi giysilerime,
Hepsi de kendi işimi yürüttüğüm için.
Ama görüyorum ki, bana muhtaçsınız şimdi.
Her neyse. Şimdi bana gelip diyorsunuz ki,
“Shylock, bizim paraya ihtiyacımız var,” öyle diyorsunuz,
Sakalıma tüküren, kapınıza gelen bir sokak köpeği gibi
Bana tekme atan siz, şimdi benden para istiyorsunuz.
Bilmem ki, şimdi ne söyleyeyim ben size? (s. 17)
SALERIO
Biri bile kurtulamadı lordum.
Ayrıca öyle görünüyor ki,
Borcunu ödeyecek parası olsaydı bile,
Yahudi o parayı kabul etmeyecekti.
Hayatımda hiç böyle insan kalıbına girmiş
Gözü dönmüş, kana susamış,
Bir insanı yok etmeyi kafasına koymuş
Bir yaratık görmedim. (s. 67)
SOLANIO
İnsan arasına karışmış, çok inatçı bir it bu. (s. 70)
ANTONIO
Lütfen, Yahudi ile tartışmayı bırak.
Kumsala gidip gelgit dalgalarına
“Bugün fazla yükselme,” desen daha iyi;
“Kuzusunu yiyip niye anasını meletiyorsun,” diye
Kurda sorsan daha iyi;
Dağlardaki çamlar göklerden esen rüzgâra tutulduğunda
Tepelerinin sallanmasına ve ses çıkarmasına
Engel olmaya çalışman daha iyi;
O her şeyden katı Yahudi yüreğini yumuşatmaktansa
Dünyanın en sert şeyini yumuşatmaya çalışman
Çok daha mantıklı. Bu yüzden yalvarırım sana,
Başka öneride bulunma ona, başka yola da başvurma,
Bırak en kısa ve uygun yoldan mahkeme karar versin,
Ve Yahudi de muradına ersin. (s. 82)
GRAZIANO
Aslında bıçağını ayakkabının tabanında değil,
Ruhunda biliyorsun, iğrenç Yahudi.
Ama hiçbir şey, hatta celladın baltası bile,
Sendeki garezin yarısı kadar vahşi ve keskin değildir.
Senin içine işleyecek bir dua yok mu?
SHYLOCK
Hayır, senin zekânın erişebileceği hiçbir dua yok.
GRAZIANO
Tanrı belanı versin, haddini bilmez köpek,
Kabahat senin gibilerin yaşamasına göz yuman adalette!
Neredeyse senin yüzünden inancımdan dönüp
Hayvan ruhunun insan bedenine geçtiğini söyleyen
Pythagoras’a inanacağım.
Belli ki köpeksi ruhun bir kurttan gelme,
İnsanları parçaladığı için onu astıklarında
Zalim ruhu darağacından kaçmış
Ve sen o takdis edilmemiş ananın karnında yatarken
Belli ki uygun bulup içine girmiş;
Çünkü isteklerin tıpatıp kurdunki gibi,
Kana susamış, doymak bilmez ve yırtıcısın. (s. 84)
Kaynak: William Shakespeare, VENEDİK TACİRİ, Çevirmen: Özdemir Nutku, İş Bankası Kültür Yayınları, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, XXII. Basım, İstanbul (Ekim) 2023.